مسئوليّت: عضويّت در جامعه مدرّسين حوزه علميّه قم، مدرّس حوزههاى علميّه قم و اصفهان، رياست حوزه علميّه اصفهان، نمايندگى مجلس خبرگان رهبرى در دوره دوم و سوم از استان اصفهان.
اينجانب به سال 1312شمسى در خانوادهاى وارسته و مذهبى متولد شدم. پس از گذراندن تحصيلات غير حوزوى، در سال 1326شمسى، براى تحصيل علوم دينى، وارد حوزه علميّه اصفهان شدم.
حوزه اصفهان، چنانكه مىدانيد، سابقه كهن و درخشانى دارد. در سال 1326شمسى، وضع حوزه علميّه اصفهان، گرچه همانند صد سال پيش نبود، ولى تقريباً از لحاظ درس و بحث، حوزه گرمى بود. من در مدرسه مسجد سيّد اصفهان - كه مقبره مرحوم حجّة الاسلام على الاطلاق، يعنى سيّد شفتى هم در آن جا است و مسجد، منتسب به ايشان است - حجره گرفتم و مشغول تحصيل شدم.
ادبيّات را خدمت دو اديب بزرگ ،مرحوم حاج آقا جمال خوانسارى و حاج آقا احمد مقدّس، فرا گرفتم. عمده دروس سطح را خدمت حضرات آيات: خادمى، فيّاض، طيّب و اديب(ره) خواندم. منظومه حاجى سبزوارى را در محضر مرحوم آية اللّه مفيد(ره) خواندم. اين اساتيد، مردان بزرگى بودند و حق بسيارى هم بر ذمّه من دارند. خداوند همه آنان را غريق رحمت خود فرمايد.
در سال 1331شمسى براى ادامه تحصيل به قم آمدم. مقدارى از كتاب شريف مكاسب و كتاب ارزشمند كفايةالاصول را نزد مرحوم آية اللّه حاج شيخ عبدالجواد جبل عاملى و مرحوم آية اللّه العظمى مرعشى نجفى و مرحوم آية اللّه حاج شيخ
|416|
مرتضى حائرى(ره) تلمّذ كردم. آنگاه بيش از هشت سال در خدمت حضرت آية اللّه العظمى بروجردى(ره) (از درس فقهايشان)، دهسال در خدمتحضرتامام(ره) (از دروس فقه و اصول ايشان) و بيش از دوازده سال در خدمت آيةاللّه العظمى محقق داماد(ره) (از دروس فقه و اصول ايشان) بهره بردم. همچنين اسفار ملّا صدرا و شفاى بوعلى و دروس تفسيرى و اعتقادى را از محضر استاد بزرگوار، علّامه طباطبائى(ره) فرا گرفتم.
اگر لطف خداوند متعال و توجّهات ائمّه معصوم(ع)، به ويژه حضرت ولى عصر-ارواحنا فداه- نبود، هيچ كس توفيقى نمىداشت. اگر من هم توفيقى كسب كردهام، به لطف خدا بوده است. در عين حال، سعى كردهام امورى را در تحصيل رعايت كنم كه آن هم اگر انجام پذيرفته ، به لطف خداوند متعال و عنايت اهلبيت(ع) بوده است؛ از جمله آن امور است:
1. انتخاب اساتيد خوب؛ استاد، نقش تعيين كنندهاى در سرنوشت انسان دارد، مرحوم علّامه طباطبائى، از استادشان مرحوم حضرت آقاى قاضى، نقل فرمودند: «اگر نصف عمر طلبه در طلب استاد بگذرد، جا دارد».
2. انتخاب هم مباحثه خوب؛ پس از تبعيد حضرت امام(ره)، بيش از ده سال، بحث جمعى با حضرات آيات: محمدى گيلانى، مصباح يزدى، حاج شيخ محمد يزدى و حاج سيّد على اكبر موسوى يزدى داشتم كه بسيار ثمربخش بود.
3. تلاش بر مانع نبودن امور دنيوى در تحصيل؛ از اين رو، به لطف خدا و اعتقادى كه به اين راه داشتهام، روزانه، بيش از ده الى دوازده ساعت، مشغول تحصيل بودهام.
4. منظّم بودن؛ استاد بزرگوار ما، حضرت امام(ره)، افزون بر اين كه خود منظّم بودند، از اين كه شاگردى بى نظم به درس حاضر مىشد، به شدّت ناراحت مىشدند و مىفرمودند: «من نمىگويم به درس من بياييد، ولى اگر مىخواهيد بياييد، منظّم
|417|
بياييد». نظم، بسيار خوب است، به عمر انسان، بركت مىدهد. يك طلبه با نظم، بازدهىاش، چند برابر طلبه بى نظم است.
5. خوب درس خواندن؛ اين كه بعضى از طلبهها ده بيست سال درس خارج مىروند، ولى به جايى نمىرسند، براى اين است كه دروس پايه به ويژه ادبيّات را خوب و دقيق، نخواندهاند.
از آغاز تحصيل، مقيّد بودم به تدريس هم بپردازم. از اينرو، هنگامى كه سيوطى مىخواندم، صمديه را تدريس مىكردم. در اصفهان كه بودم، ادبيّات را تدريس مىكردم و وقتى به حوزه علميّه قم آمدم، تدريس سطح را شروع كردم. از سال 1356شمسى تاكنون به تدريس خارج فقه و اصول مشغولام. شرحمنظومه، نهايه و قسمتهايى از اسفار را نيز، چندين مرتبه تدريس كردهام.
پيش از آن كه به حوزه بيايم، به مسائل اخلاقى و مجالس موعظه، علاقهمند بودم. يادم هست در دوران كودكى در ايّام محرّم، در مجالس وعظ حاضر مىشدم و از منبرهاى اخلاقى و مفيد، بهره مىبردم. پس از ورود به حوزه علميّه، اين ذوق و شوق نسبت به مسائل اخلاقى در من تشديد شد. حضرت امام، روزهاى شروع درس و پايان آن، مطالب اخلاقى مىفرمود. اين روزها براى من شادى آفرين بود. خيلى به وجد مىآمدم.
پس از تبعيد حضرت امام به تركيه، گروهى از طلّاب، اصرار كردند كه درس اخلاق را شروع كنم. من نپذيرفتم؛ زيرا خود را شايسته آن نمىدانستم. تا اين كه يك روز، براى خواندن نماز ظهر به مدرسه فيضيّه رفتم، آقايى از فضلاى محترم آمد، استخارهاى خواست. استخاره گرفتم، خيلى خوب آمد. فرداى آن روز - كه پنجشنبه بود - تعدادى از طلّاب آمدند و گفتند: «اعلاميهاى پخش شده كه شما شب جمعه،
|418|
درس اخلاق مىگوييد!». سپس ادامه دادند: «ما هر چه اصرار كرديم، شما نپذيرفتيد، استخاره كرديم، خوب آمد، اعلاميه را پخش كرديم».
تازه آشكار شد كه آن استخاره روز گذشته براى چه چيز بوده است. خلاصه اينكه مرا در برابر عمل انجام شدهاى قرار دادند. از اينرو، به ناچار شب به مدرسه فيضيّه آمدم و در مدرّس زير كتابخانه - كه محلّ درس اخلاق در نظر گرفته شده بود -، درس اخلاق را شروع كردم. مدتى درس ادامه يافت. جمعيّت زيادى شركت مىكردند و استقبال خيلى خوبى شد. تا اين كه ساواك ، ما را از مدرسه فيضيّه بيرون كرد. به مدرسه حجّتيّه رفتيم؛ از آن جا هم ما را بيرون كردند؛ به حسينيّه ارك رفتيم و بعدها هم به مسجد اعظم منتقل شديم.
پس از انقلاب هم، اين درس ادامه يافت و بحمد اللّه جمعيّت خوبى شركت مىكردند. يكى از علماى بزرگ فرمود: «به امام عرض كردم، فلانى درس اخلاق مىگويد. جمعيّت زيادى شركت مىكند. امام، آن قدر خوشحال شد كه سه مرتبه فرمود: ,,الحمد للّه ربّ العالمين``. اين، نشاندهنده اهتمام ايشان به علم اخلاق و لزوم برگزارى جلسات درس اخلاق است. بنابراين، درس اخلاق من، خود به خود پيش آمد و تمايل ذاتى و ذوق من هم كمك كار شد كه بتوانم آن را ادامه دهم.
به لطف الهى تلاش فراوانى كردم كه اين درسها براى خودم و شنوندگان مفيد باشد. البته درس اخلاق، درسى انسانساز و كارى بسيار مشكل است. به تعبير حضرت امام كه مىفرمود: «مىگويند: ملّا شدن چه آسان، آدم شدن، چه مشكل؛ امّا شيخ ما مىفرمود: ملّا شدن چه مشكل، آدم شدن، محال است». واقعيّت هم، همين است. كار بسيار طاقت فرسايى است.
از الطاف الهى نسبت به بنده اين بود كه از همان آغاز ورود به قم، در محضر
|419|
حضرت امام بودم. ايشان ، من را به شاگردى پذيرفتند. بودن من در خدمت حضرت امام، خواه ناخواه، من را در مسير حركت سياسى - انقلابى امام قرار مىداد.
بنده و جمعى از دوستان ، از همان سال 1340 - 1341شمسى در خدمت انقلاب بودهايم و تاكنون هم، به لطف الهى توانستهايم به اندازه وسع خود، از اين انقلاب و نظام حمايت كنيم. قبل از انقلاب و در زمان مبارزه، در تشكيل برخى جلسات مهمّ و برنامهريزى و همچنين امضا و انتشار اطلاعيهها و بيانيّههاى علما در دفاع از حضرت امام(ره) و عليه نظام طاغوت، و همچنين بعد از انقلاب، با انجام فعّاليّتهاى حوزوى و حضور مستمر در جامعه مدرّسين و تصميمگيرىهاى اين جامعه محترم در مقاطع و مسائل حسّاس، سعى كردهام در خدمت نظام اسلامى باشم. اين را از امام عزيزمان آموختهايم كه «خدمت به اين نظام، واجب عينى است». تذكر اين نكته را لازم مىدانم كه همانطورى كه امام بزرگوار فرمود: «حفظ اين نعمت و امانت الهى از اصلِ به دست آوردن آن، بسيار مشكلتر است». از اين رو، بايد با نهايت دقت و احتياط، از اين نظام ارزشمند حفاظت كرد. هر كسى به اندازه وظيفه خود و به اندازه وسع خود، بايد در خدمت انقلاب و آرمانهاى اسلامى آن قرار گيرد و سپاسگزار و قدردان اين نعمت بزرگ باشد.
غير از تدريس و مسائل درس و بحث، در امر نظام دادن به وضع حوزهها هم درحدّ توان، با لطف الهى تلاشهايى انجام دادهام. در حوزه علميّه قم پيش از انقلاب به همراه حضرات آيات: مصباح، خرّازى و حجّة الاسلام و المسلمين دكتر احمدى مؤسّسه در راه حق را تأسيس كرديم كه بركات بسيار عظيمى به همراه داشت. بعد از انقلاب براى تشكيل شوراى مديريّت حوزه علميّه، با چند نفر از بزرگان، خدمت حضرت امام(ره) رفتيم. در آن جلسه به ايشان عرض كردم: آقا! حوزه را از نظر علمى در
|420|
مخاطره مىبينيم. ايشان با خونسردى فرمود: «غم اين كه حوزه در مخاطره است را نخوريد. در زمان رضا شاه، وضع به قدرى بد بود كه طلبهها، روزها مىرفتند بيرون از حوزه و به باغهاى اطراف شهر پناه مىبردند و شب به حوزه بر مىگشتند. در عين حال، حوزه حفظ شد و از خطر، نجات يافت».
بعد در باره تشكيلات مديريّت فرمود: «فكر كنيد كه چه بايد كرد. اگر چيزى به من مربوط شد ، اقدام مىكنم». آنگاه به بنده فرمود: «برو خدمت آقاى گلپايگانى، از ايشان نظرخواهى كن». شب، با آية اللّه مصباح يزدى، خدمت آية اللّه العظمى گلپايگانى(ره) رفتيم. در محضر ايشان هم، من از وضعيّت علمى حوزه، اظهار نگرانى كردم. از قضا، ايشان هم فرمود: «نگران نباشيد، حوزه صاحب دارد». ايشان هم مانند امام، به سختىها و رنجهاى دوران رضاشاه اشاره كردند و سرانجام با پىگيرىهاى جامعه مدرّسين، شوراى مديريّت قم به آن صورت اوّليّه كه متشكّل از نمايندگان حضرت امام و آية اللّه العظمى گلپايگانى و جامعه مدرّسين بود تشكيل گرديد. در حوزه علميّه اصفهان هم بعد از آنكه در پاييز 1374 (رجب 1416) به دعوت علما و بزرگان آن حوزه و با تأكيدى كه رهبر معظّم انقلاب داشتند از قم به آنجا هجرت كردم، خدماتى به لطف الهى انجام شد كه اهمّ آن تأسيس مركز مديريّت حوزه علميّه اصفهان و استقلال اين حوزه بزرگ و كُهن در كنار حوزه علميّه عظيمالشّأن قم و حوزه علميّه مقدّسه مشهد، و همچنين، تأسيس مركز خدمات حوزه علميّه اصفهان با بخشهاى مختلف بيمه، مسكن، قرضالحسنه و...، تأسيس مركز تحقيقات رايانهاى حوزه علميّه اصفهان - كه در عمر كوتاه خود تاكنون دو نرمافزار كامپيوترى مهم يكى در خصوص قرآن كريم و يكى در خصوص نهجالبلاغه به مناسبت سال امام على(ع) و همچنين چند برنامه ديگر توليد كرده است، و نيز تأسيس مركز آموزشهاى تخصّصى حوزه علميّه اصفهان كه فعلاً داراى سه گروه تخصّصى فقه و اصول، تفسير و تبليغ مىباشد، تأسيس مركز رسيدگى به امور مساجد استان اصفهان كه هر كدام از
|421|
اين پنج مركز تأسيس شده كه در حقيقت براى احياى حوزه علميّه اصفهان و نظام بخشيدن به آن تشكيل و تأسيس شده، داراى عملكردهاى تفصيلى هستند كه اميدواريم در فرصت مناسب، اين عملكردها و نتايج ثمر بخش آن منتشر شود و مورد توجّه قرار گيرد. و غير از اينها موارد ديگرى است كه همهاش الطاف خداوند متعال و عنايات حضرت بقيّة اللّه الاعظم - ارواحنا فداه - است. و الحمدللّه رب العالمين.
1. دراسات فى الاخلاق و شؤون الحكمة العلميّة(جلد اوّل)؛ 2.عوامل كنترل غرائز در زندگى انسان؛ 3.جهاد با نفس(چهارجلد)؛ 4.اخلاق فرماندهى؛ 5.اخلاق در خانه(دو جلد)؛ 6.اخلاق در اداره؛ 7.تربيت فرزند؛ 8.جبهه و جهاد اكبر؛ 9.خانواده در اسلام؛ 10.به سوى حق؛ 11.ويژگىهاى معلم خوب؛ 12.شرح و تفسير اخلاقى دعاى كميل(سه جلد)؛ 13.شرح و تفسير اخلاقى دعاى سحر(دوجلد)؛ 14.شرح و تفسير اخلاقى مناجات شعبانيّه(دو جلد).
1. احكام اقتصادى اسلام در مورد زمين؛ 2. مقايسهاى بين سيستمهاى اقتصادى(سه جلد)؛ 3.التوازن الاسلامى بين الدنيا و الآخره (با همكارى آيات: خرّازى، مصلحى، شهيد سلطانى و استادى).
1. چهارده معصوم؛ 2. الحكومة الاسلاميّة فى احاديث الشيعة الامامية(با همكارى آيات: خرّازى، مصلحى ، شهيد سلطانى و استادى).
علاوه بر آثار مذكور، كتابهاى ديگرى در باره فقه و اصول(اعم از تأليفات و تقريرات) و نيز مباحث اخلاقى به رشته تحرير درآوردهام كه هنوز به زيور طبع آراسته نشدهاند، از جمله حدود بيست رساله كوچك و بزرگ در ابواب مختلف فقه به صورت تأليف و سه رساله تفصيلى در علم اصول فقه و همچنين تقريرات دروس فقهى و اصولى اساتيد بزرگوار حضرات آيات عظام: بروجردى، امام خمينى و محقق داماد در پانزده رساله مختلف، و نيز متجاوز از 25 حوزه مختلف در مسائل مربوط به علم اخلاق يا عرفان اسلامى و بيش از هشت رساله در تفسير، چهار رساله در اقتصاد و نيز هشت رساله در كلام و اعتقادات و بسيارى نوشتههاى متفرّقه كه البته همه اين موارد از الطاف و فضل خداوند است و اميد است به حال آيندگان نافع و ذخيرهاى براى روز رستاخيز باشد «يوم لا ينفع مالٌ و لا بنون الّا من أتى اللّه بقلب سليم»[1].
و الحمدللّه على جميع نعمه و آلائه و الحمدللّه ربّ العالمين. والسلام على جميع عباداللّه الصالحين و رحمة اللّه و بركاته.
مظاهرى - حسين
